W piątek 05.10.2018 r.odbyła się w bolkowskim domu kultury 4 Międzynarodowa Konferencja Regionalistów, Historyków, Kronikarzy i Regionalistów po obu stronach Doliny Bobru na Dolnym Śląsku. Uczestniczyło w niej kilkunastu historyków z Niemiec oraz z Polski. W programie dnia bolkowskiego znalazły się wykłady „Skarb z Dębrznika” Przemysława Burhardta z Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze oraz Marka Janasa na temat „Epitafia w kościołach w Sadach Górnych, Wolbromku i Świnach jako przykłady śląskiego dziedzictwa kulturowego w gminie Bolków”. Po części wykładowej uczestnicy udali się na zwiedzanie omówionych wcześniej obiektów. Największe wrażenie zrobił na uczestnikach kościół w Sadach Górnych i jego mauzoleum rodziny von Tschirnhaus. Mistrzostwo wykonania w białym piaskowcu postaci rycerzy, kobiet i dzieci podziwiało niewielu mieszkańców naszej gminy, a warto! Dodatkowym zaskoczeniem było odkrycie w wieży metalowej trumny ozdobionej inskrypcjami i namalowanymi tarczami herbowymi. Wieczorem biesiadę na zamku umilił śpiewem zespół folklorystyczny „Bolkowianie”. Towarzystwo Miłośników Bolkowa dziękuje za pomoc w organizacji konferencji Burmistrzowi Bolkowa panu Jarosławowi Wrońskiemu, Bogusławowi Krukowskiemu- Dyrektorowi MGOKSiR, Adamowi Łaciukowi za dostarczenie fachowych tekstów pomocnych w przygotowaniu prelekcji oraz zespołowi „Bolkowianie”. Ze strony niemieckiej za organizację odpowiadali panowie Jürgen Schwanitz i Ulrich Schmilewski.

Budowniczym kościoła był mistrz murarski Schubert, mieszkaniec Wierzchosławic, tu urodzony i mistrz ciesielski Heinzel. Zaletą kościoła jest to, że jest jasny i pełen światła był poprzez to bardzo przyjazny. Nie można powiedzieć, że był za duży dla tutejszej gminy. W połowie XIX w. (więc około roku 1850) Wierzchosławice posiadały ok.2000 członków gminy, spośród których tylko nieliczni byli katolikami. 592 miejsca ( w nawie 338, na emporze 254 z numerowanymi miejscami), co na 2000 wiernych nie jest ilością zbyt dużą. Nie należy również zapominać o tym, że kościół nie był tylko ozdobą stojącą przy drodze, lecz w Wierzchosławicach pilnie chodzono do kościoła. Kto mówi, że kościół jest zbyt wysoki, są problemy z akustyką, temu należy przyznać rację. Zrozumienie tego, co mówi się z ambony nie jest łatwe, mimo dużego wysiłku. Kronikarz skarży się jeszcze na coś. Krytykuje on nie bez racji brak zakrystii. Powodem tego była konieczność powiększenia pierwotnie zbyt małego miejsca na ołtarz, co stało się kosztem zakrystii. Jako zakrystia musiała służyć w razie konieczności mała przestrzeń, wcześniej przeznaczona na klatkę schodową na emporę. Duchowny jest przez to zmuszony, inaczej niż to jest w kościołach ewangelickich, przechodzić przez kościół, żeby dojść do zakrystii. Kronikarz gani również, że nie ma bezpośredniego wejścia na wieżę. Szczególnie jednak pedantycznie odnosi się do orientacji ołtarza na zachód, podczas gdy wieża „patrzy” na wschód. Jednak najważniejsze jest, że miejscowość posiada miejsce, gdzie głoszona jest Ewangelia, która krzepi całą pobożną gminę co niedzielę. Organy, dwumanuałowe, zbudował organmistrz Reich z Bolkowa; maja one pedał i 21 brzmiących głosów, wg kronikarza „były wybitnie udanym dziełem”. To, że kościół Pokoju Bożego, który swoją bielą błyszczy z daleka, posiada na wieży zegar (z cyferblatem na 3 strony), było wielką zaletą pośród innych domów bożych. Zegar jest po części zapisem testamentowym, wtedy już zmarłego Johanna Georga Hämig, w części udziałem Wierzchosławic, w drugiej części datkiem właściciela ziemskiego Scheela. Świętowanie ukończonego dzieła było powszechne. Pobożna mieszkanka Wierzchosławic ujęła to, co wtedy wszystkich poruszało, w następujące słowa: „ Tak więc stoi Dom Boży, zbudowany i postawiony na chwałę Boga i ku zbawieniu gminy. Nasi rodzice i my sami już od dawna za tym tęskniliśmy i tego żądaliśmy. Teraz wreszcie otrzymaliśmy to dzięki łasce Bożej i posiadamy to. Teraz możemy zawołać:
„ Teraz wypełnił się czas
Umilkły pobożne błagania;
Bóg dotrzymuje tego, co kiedyś poprzysiągł;
Bo nam nastał kościół”

Źródło: W. Püschel- „Das große Würgsdorf –Buch”,2012
Tłum. Wybranych fragmentów z j. niemieckiego- M.Janas

Wkrótce po ufundowaniu kościoła już w XVIII w. została założona również szkoła ewangelicka, do której przyłączono gminy wyznaniowe Wiesau i Klein Waltersdorf. Otwarcie tej szkoły nastąpiło 12 marca 1744 r. Mieściła się ona początkowo w wynajmowanych pomieszczeniach domów nr 68 i 80. W roku 1753 zarząd kościelny wykupił od owdowiałego senatora Thamma kamienice mieszczańskie nr 77 i 121. Na należących do tych budynków gruntach rozpoczęto budowę obiektu na cele szkolne. Najpierw był to budynek rektoratu, ale ponieważ nie starczyło środków na budynek szkolny, zdecydowano się umieścić klasy w budynku rektoratu. Już w 1755 r. pierwsze klasy zostały wprowadzone przez pastora Ulbera do nowego budynku. Dopiero później (1783) doszło do kolejnej budowy na miejscu zrujnowanego domu kantora. W wyniku kwesty generalnej zebrano na ten cel 211 talarów i 8 groszy; ze swojej strony dołożono jeszcze 657 talarów i 8 groszy i tak rozpoczęto realizację budynku, który 26 października 1783 r. został poświęcony i oddany do użytku szkolnego. W tej szkole zatrudnionych było trzech nauczycieli. W nowszych czasach wystąpiła potrzeba budowy większego budynku szkolnego. Rozpoczęto kwesty i szukano dobroczyńców. Fabrykant skórzany Jäckel przekazał 200 talarów na budowę nowej szkoły. Grunt pod budowę zarówno kościoła jak i szkoły przekazał Ernst Heinrich Kramsta.
Społeczeństwo w Bolkenhain było w większości ewangelickie, stąd szkoła ewangelicka była największą w mieście, jeśli chodzi o ilość uczniów. Jednopiętrowy budynek szkolny z roku 1860 przy Freiburger Strasse (obecnie ul. Niepodległości 12) został w roku 1903 powiększony o dobudowanie jednej kondygnacji z uwagi na wzrastającą liczbę uczniów. Szkoła była najpierw 6-, następnie 7- a ostatecznie 8-klasowa. Liczba uczniów w roku 1926 wynosiła około 500, od 1928 r. wzrosła do ok. 600, później nawet 700. Horst Schönfeld relacjonuje, że jak w roku 1929 wrócił do Bolkenhain, jego klasa liczyła 68 uczniów. Dwie klasy były dziewczęce, dwie chłopięce a reszta mieszane. Nadzór nad szkołą sprawowali inspektorzy szkolni, najczęściej duchowni, wśród nich ówczesny pastor Paul Langer. Później byli to wizytatorzy szkolni, spośród których warto wymienić Fedora Sommera, Steinkopfa i dr Günthera. Wzrost liczby uczniów spowodował, że jedna klasa szkoły podstawowej została umieszczona w pobliskim budynku sióstr szarytek (obecnie Villa Elisabeth przy ul. Poprzecznej). Ogólnie mówiąc, szkoła była na dobrym poziomie, jedynie niedomagała gimnastyka i sport. To, co oferowano w ramach tego przedmiotu było często jedynie na papierze, a ponieważ w mieście nie było hali sportowej, zajęcia mogły być realizowane jedynie w sezonie letnim i to przy bezdeszczowej pogodzie. Ciągłe wypadanie lekcji gimnastyki i sportu doprowadziło w jednej z klas kończących do buntu, który został podstępnie stłumiony i zakończył się „masową egzekucją”, tzn. wszyscy uczestnicy buntu czyli cała klasa została oblana na egzaminie końcowym. Wpłynęło to ujemnie na dobry klimat szkoły na długie lata i taka „regulacja” odczuwana była jako niesprawiedliwość. Ponadto trzeba powiedzieć, że w szkole dochodziło do niewielu bezprawnych ingerencji. Nigdy więcej nie powtórzyło się zamknięcie w szafie nieposłusznej dziewczyny, po ostrej interwencji jej wzburzonej matki. Sytuacja ze sportem w szkole zmieniła się, gdy rektorem został Horst Schönfeld. Mimo ograniczonych warunków okazało się, że da się coś osiągnąć, a środkiem do tego było współzawodnictwo młodzieży. Nastąpiły systematyczne przygotowania do konkursu drużynowego w skoku w dal, podczas którego można było zdobyć przechodnią plakietę Jahna . Dzięki solidnej pracy udało się zdobyć tę plakietę trzy razy z rzędu i pozostała ona na stałe w szkole. Jeśli chodzi o wycieczki szkolne, to nie było to coś powszechnego. Z reguły odbywały się one po najbliższej okolicy. Rektor Schindler wziął kilka razy swoją klasę na Śnieżkę, rektor Kaergel natomiast zdobył się na 2-dniowy wypad w Karkonosze. Newralgicznym punktem szkoły była „szkolna uliczka” –najkrótsze dojście z Góry Ryszarda do szkoły, szczególnie w zimie. Nadawała się ona szczególnie do zjeżdżania i była potem śliska i gładka jak lustro. Kiedyś nauczyciel Berger podczas skręcania w uliczkę został najechany i to jeszcze przez dziewczynę. Na szczęście obyło się bez groźniejszych następstw. Do I wojny światowej przy szkole działał korpus grających na piszczałkach i werblach, który został wyszkolony przez starego żołnierza i znajdował wiele okazji do występów, Przede wszystkim były to święta szkoły, które rozpoczynały się pochodem przez miasto a kończyły wesołymi wybrykami na łące. Innymi wydarzeniami były koncerty śpiewacze, które prowadził rektor Schindler, a które odbywały się razem ze szkołą katolicką przy współudziale kantora Conrada. Na jednym z koncertów był wcześniejszy dyrektor spektakli królewskich w Berlinie hrabia Bolko von Hochberg z Roztoki z długą brodą – imponujące zjawisko w sali hotelu „Deutsches Haus” (po wojnie Hotel Bolków). W okresie Bożego Narodzenia wokół choinki ustawionej w Rynku odbywało się śpiewanie kolęd z udziałem 3 szkół. Szczególnie lubianym i cenionym przez kolegów był rektor Tost ze względu na przyjacielskie i ludzkie podejście, do tego był uzdolnionym pedagogiem, który rozumiał, jak podbić serca swoich uczniów. Zastosował w tej szkole wspaniałe metody, które przynosiły uczniom niesamowite wyniki. Eksperyment szkolny wyróżniał się zdecydowanie, nosił on nazwę „Przez własne działanie do samodzielności” . W tym okresie (koniec lat trzydziestych) szkoła liczyła 10 klas podstawowych, ale klasy I i II były jeszcze podzielone na Ia i Ib oraz IIa i II b, ponieważ te roczniki były bardzo liczne. Niedobór nauczycieli wywołany wojną spowodował konieczność utworzenia szkoły zbiorczej (połączono szkołę katolicką i ewangelicką), w której jedynie nauka religii była rozdzielona a pozostałe przedmioty były wspólne. Chociaż nie znano wtedy jeszcze pojęcia rad rodziców, stosunki na linii rodzice-nauczyciele były dobre. W szkole panowała dyscyplina, chętnie do niej uczęszczano a jej osiągnięcia były doceniane przez władze nadrzędne.

Opracował M.Janas na podstawie „Chronik der Stadt Bolkenhain in Schlesien” dr A.Teichmanna oraz „Rückblick auf das Schulwesen in Bolkenhain” A.Lahmera